Twórcy filmu czeskiego |
||
Karel Zeman
Znaczenie dla czeskiej kinematografii
Karel Zeman
był wybitnym Czechosłowackim
reżyserem. Jego zainteresowania teatrem marionetek sięgają już
czasów szkolnych. W młodości bawił się lalkami, nie po to by ubierać
je w sukienki i bawić się w dom, lecz aby zabawiać szkolną dziatwę
przedstawieniami. Skłoniło go to do rozpoczęcia studiów reklamowo-artystycznych
we Francji.
Po powrocie do
czechosłowackiego Brna, kontynuował pracę w branży. Wkrótce poznał
Elmara Klosa ze studia animacji w
Zlíně, gdzie w 1943 roku rozpoczął pracę nad swymi
poklatkowymi projektami (10 lat wcześniej ta sztuka nie udała się
Węgrowi Gyorgy Marczincsakowi, który później jako George Pal zrobił
karierę w USA). Zeman, wspólnie z Herminą Tyrlovą i Bořivojem
Zemanem stworzył "Bożonarodzeniowy sen" ("Vánoční sen", 1946), 11'
bajkę, która na festiwalu w Cannes 1946 roku zdobyła główną nagrodę
w kategorii animacji. Po zrealizowaniu krótkometrażowych bajek "Krecek"
i "Podkova pro stestí" (obie z 1946 r.), Karel Zeman zasłynął serią
krótkich bajek animowanych o Panu Prokouku (1947-1955), komicznym
jegomościu zmagającym się z codziennym życiem. Powstało pięć
epizodów: "Pan Prokouk v pokusení" (1947), "Pan Prokouk ouraduje"
(1947), "Pan Prokouk filmuje" (1948), "Pan Prokouk vynálezcem"
(1949), oraz "Pan Prokouk, prítel zvírátek" (1955). Pan Prokouk
trafił później do czołówki wytwórni Gottwaldov, w której Zeman
produkował swe filmy.
Karel Zeman wzbogacił świat
filmu o dzieła unikatowe, których do tej pory nikt nie był w stanie
podrobić, przerobić, ani nawet zacytować w zgodnej z oryginałem
formie. Pozostawił kunsztowną szkatułkę, pełną klejnotów wyobraźni,
pobudzających dziecięce pragnienia uczestnictwa w niezwykłych
podróżach w czasie i przestrzeni. Nikt, tak jak on, nie potrafił
przełożyć na filmowy konkret coś, co teoretycznie nie miało prawa
opuścić ilustracji ksiąg, napisanych w zamierzchłych czasach. Z
bezlitośnie weryfikowanej postępem technicznym groteski, uczynił
swój największy atut. Do czasu komputerowych efektów wizualnych, z
lekkością iluzjonisty tworzył najdoskonalsze mariaże żywych zdjęć,
rysunków i animacji poklatkowej. Inspirował takich artystów ekranu
jak Tim Burton czy Terry Gilliam.
Dla widza rozpuszczonego
dzisiejszymi standardami narracji, jego prowadzone z namaszczeniem
fabuły mogą wydawać się cokolwiek nudne i rozwlekłe. Lecz
wystylizowane na dawno zapomnianą ramotkę obrazy diabelskich
wynalazków i powietrznych rowerów, realizowane w czeskich fabrykach
snów, przeżyją każdą współczesną próbę zrobienia filmu na
steampunkową modłę. Niestety, do jego twórczości porządnie wydanej
na DVD bardzo trudno dotrzeć . Jak dotąd, chyba tylko zapaleńcy z
małej, japońskiej firmy dystrybucyjnej Broadway, Inc. podjęli się
tego zadania. Karel Zeman zmarł 5 kwietnia 1989 roku, przed wybuchem aksamitnej rewolucji, końcem komunizmu w jego ojczyźnie i podziałem Czechosłowacji.
Biografia
Karel Zeman urodził się 3 listopada 1910 roku w Ostromierzu na Morawach, w ówczesnych Austro - Węgrach. W czasach szkolnych interesował się i działał w szkolnym teatrze lalek. Po tym doświadczeniu zdecydował się studiować na studiach reklamowo – artystycznych we Francji. Po ich ukończeniu zatrudnił się w agencji reklamowej w Marsylii. Po powrocie do rodzinnego kraju, do Brna kontynuował pracę w swojej branży, pracując dla większych czeskich firm reklamowych. Po zaprezentowaniu próbki swojej twórczości reżyserowi Elmarowi Klosowi, w 1943r. rozpoczął pracę w studiu animacji w Zlíně. Tam w 1946 roku, razem z Herminą Tyrlovą i Bořivojem Zemanem, stworzył film Bożonarodzeniowy sen (Vánoční sen). Film ten, będący bajką zdobył na festiwalu w Cannes główną nagrodę w kategorii animacji. W tym samym roku stworzył jeszcze dwa krótkometrażowe filmy: Podkova pro štěstí i Křeček. Te produkcje pozwoliły Zemanowi zasłynąć serią krótkich bajek o Prokouku (realizowane w latach 1947 – 1955 ). W roku 1949 powstał film Natchnienie (Inspirace), pierwszym dłuższym filmem reżysera był Král Lávra (1950), oparty na poemacie Karela Havlička Borovskiego. W roku 1955 powstał film Wyprawa w przeszłość (Cesta do pravěku ), w której reżyser pierwszy raz łączy żywą akcję z animacją rysunkową i kukiełkową. Film ten okazał się triumfem Zemana, otrzymując na festiwalu w Wenecji nagrodę dla najlepszego filmu dla dzieci. Zeman inspirował się Juliuszem Verne’m. Opierał na jego powieściach swoje kolejne filmy, aż do roku 1974, kiedy nową inspiracją stały się staro arabskie baśnie, na podstawie których w ciągu czterech lat nakręcił siedem opowieści z Sinbadem Żeglarzem. W ostatni filmie, Bajce o Jasiu i Małgosi (Pohádka o Honzíkovi a Mařence), Zeman odwołuje się do ilustracji ze średniowiecznych ksiąg, oczywiście dokonując odpowiedniej animacji. Reżyser zmarł 5 kwietnia 1989, zostawiając po sobie kolekcję niepowtarzalnych filmów, na których wzorują się dzisiejsi twórcy filmów animowanych.
Filmografia
·
Vánoční sen
(1946)
·
Podkova pro štěstí
(1946)
·
Křeček
(1946)
·
Pan Prokouk v pokušení
(1947)
·
Pan Prokouk ouřaduje
(1947)
·
Brigády
(1947)
·
Pan Prokouk filmuje
(1948)
·
Pan Prokouk vynálezcem
(1949)
·
Inspirace
(1949)
·
Král Lávra
(1950)
·
Poklad Ptačího ostrova
(1952)
·
Pan Prokouk, přítel zvířátek
(1955)
·
Cesta do pravěku
(1955)
·
Vynález zkázy
(1958)
·
Laterna magika II.
(1960)
·
Baron Prášil
(1961)
·
Bláznova kronika
(1964)
·
Ukradená vzducholoď
(1967)
·
Na kometě
(1970)
·
Dobrodružství námořníka Sindibáda
(1971)
·
Druhá cesta námořníka Sindibáda
(1972)
·
V zemi obrů. Třetí
cesta námořníka Sindibáda
(1973)
·
Magnetová hora. Čtvrtá
cesta námořníka Sindibáda
(1973)
·
Létající
koberec. Pátá cesta námořníka Sindibáda
(1973)
·
Zkrocený démon
(1974)
·
Pohádky tisíce a jedné noci
(1974)
·
Morský sultan
(1974) · Čarodějův učeň (1977)
·
Pohádka o Honzíkovi a Mařence
(1980)
·
Karel Zeman dětem
(1980)
|
Věra Chytilová |
|
Miloš Forman |
||
Martin Frič |
||
Hugo Haas |
||
Juraj Herz |
||
Jan Hřebejk |
||
Jiří Menzel |
||
David Ondříček |
||
Jan Švankmajer |
||
Jiří Voskovec a Jan Werich |
||
Karel Zeman |
||
|