Twórcy filmu czeskiego

 

Karel Zeman

 

Znaczenie dla czeskiej kinematografii

 

        Karel Zeman był wybitnym Czechosłowackim reżyserem. Jego zainteresowania teatrem marionetek sięgają już czasów szkolnych. W młodości bawił się lalkami, nie po to by ubierać je w sukienki i bawić się w dom, lecz aby zabawiać szkolną dziatwę przedstawieniami. Skłoniło go to do rozpoczęcia studiów reklamowo-artystycznych we Francji. 

        Po powrocie do czechosłowackiego Brna, kontynuował pracę w branży. Wkrótce poznał Elmara Klosa ze studia animacji w Zlíně, gdzie w 1943 roku rozpoczął pracę nad swymi poklatkowymi projektami (10 lat wcześniej ta sztuka nie udała się Węgrowi Gyorgy Marczincsakowi, który później jako George Pal zrobił karierę w USA). Zeman, wspólnie z Herminą Tyrlovą i Bořivojem Zemanem stworzył "Bożonarodzeniowy sen" ("Vánoční sen", 1946), 11' bajkę, która na festiwalu w Cannes 1946 roku zdobyła główną nagrodę w kategorii animacji. Po zrealizowaniu krótkometrażowych bajek "Krecek" i "Podkova pro stestí" (obie z 1946 r.), Karel Zeman zasłynął serią krótkich bajek animowanych o Panu Prokouku (1947-1955), komicznym jegomościu zmagającym się z codziennym życiem. Powstało pięć epizodów: "Pan Prokouk v pokusení" (1947), "Pan Prokouk ouraduje" (1947), "Pan Prokouk filmuje" (1948), "Pan Prokouk vynálezcem" (1949), oraz "Pan Prokouk, prítel zvírátek" (1955). Pan Prokouk trafił później do czołówki wytwórni Gottwaldov, w której Zeman produkował swe filmy.

        Karel Zeman wzbogacił świat filmu o dzieła unikatowe, których do tej pory nikt nie był w stanie podrobić, przerobić, ani nawet zacytować w zgodnej z oryginałem formie. Pozostawił kunsztowną szkatułkę, pełną klejnotów wyobraźni, pobudzających dziecięce pragnienia uczestnictwa w niezwykłych podróżach w czasie i przestrzeni. Nikt, tak jak on, nie potrafił przełożyć na filmowy konkret coś, co teoretycznie nie miało prawa opuścić ilustracji ksiąg, napisanych w zamierzchłych czasach. Z bezlitośnie weryfikowanej postępem technicznym groteski, uczynił swój największy atut. Do czasu komputerowych efektów wizualnych, z lekkością iluzjonisty tworzył najdoskonalsze mariaże żywych zdjęć, rysunków i animacji poklatkowej. Inspirował takich artystów ekranu jak Tim Burton czy Terry Gilliam.

        Dla widza rozpuszczonego dzisiejszymi standardami narracji, jego prowadzone z namaszczeniem fabuły mogą wydawać się cokolwiek nudne i rozwlekłe. Lecz wystylizowane na dawno zapomnianą ramotkę obrazy diabelskich wynalazków i powietrznych rowerów, realizowane w czeskich fabrykach snów, przeżyją każdą współczesną próbę zrobienia filmu na steampunkową modłę. Niestety, do jego twórczości porządnie wydanej na DVD bardzo trudno dotrzeć . Jak dotąd, chyba tylko zapaleńcy z małej, japońskiej firmy dystrybucyjnej Broadway, Inc. podjęli się tego zadania.

        Karel Zeman zmarł 5 kwietnia 1989 roku, przed wybuchem aksamitnej rewolucji, końcem komunizmu w jego ojczyźnie i podziałem Czechosłowacji.

 

Biografia

 

        Karel Zeman urodził się 3 listopada 1910 roku w Ostromierzu na Morawach, w ówczesnych Austro - Węgrach. W czasach szkolnych interesował się i działał w szkolnym teatrze lalek. Po tym doświadczeniu zdecydował się studiować na studiach reklamowo – artystycznych we Francji. Po ich ukończeniu zatrudnił się w agencji reklamowej w Marsylii.

        Po powrocie do rodzinnego kraju, do Brna kontynuował pracę w swojej branży, pracując dla większych czeskich firm reklamowych. Po zaprezentowaniu próbki swojej twórczości reżyserowi Elmarowi Klosowi, w 1943r. rozpoczął pracę w studiu animacji w Zlíně. Tam w 1946 roku, razem z Herminą Tyrlovą i Bořivojem Zemanem, stworzył film Bożonarodzeniowy sen (Vánoční sen). Film ten, będący bajką zdobył na festiwalu w Cannes główną nagrodę w kategorii animacji. W tym samym roku stworzył jeszcze dwa krótkometrażowe filmy: Podkova pro štěstí i Křeček. Te produkcje pozwoliły Zemanowi zasłynąć serią krótkich bajek o Prokouku (realizowane w latach 1947 – 1955 ). W roku 1949 powstał film Natchnienie (Inspirace), pierwszym dłuższym filmem reżysera był Král Lávra (1950), oparty na poemacie Karela Havlička Borovskiego.  W roku 1955 powstał film Wyprawa w przeszłość  (Cesta do pravěku ), w której reżyser pierwszy raz łączy żywą akcję z animacją rysunkową i kukiełkową. Film ten okazał się triumfem Zemana, otrzymując na festiwalu w Wenecji nagrodę dla najlepszego filmu dla dzieci. Zeman inspirował się Juliuszem Verne’m. Opierał na jego powieściach swoje kolejne filmy, aż do roku 1974, kiedy nową inspiracją stały się staro arabskie baśnie, na podstawie których w ciągu czterech lat nakręcił siedem opowieści z Sinbadem Żeglarzem. W ostatni filmie, Bajce o Jasiu i Małgosi (Pohádka o Honzíkovi a Mařence), Zeman odwołuje się do ilustracji ze średniowiecznych ksiąg, oczywiście dokonując odpowiedniej animacji. Reżyser zmarł 5 kwietnia 1989, zostawiając po sobie kolekcję niepowtarzalnych filmów, na których wzorują się dzisiejsi twórcy filmów animowanych.

         Opracowały Alicja Buszka i Anna Pasternak.

 

Filmografia

·         Vánoční sen (1946)

·         Podkova pro štěstí (1946)

·         Křeček (1946)

·         Pan Prokouk v pokušení (1947)

·         Pan Prokouk ouřaduje (1947)

·         Brigády (1947)

·         Pan Prokouk filmuje (1948)

·         Pan Prokouk vynálezcem (1949)

·         Inspirace (1949)

·         Král Lávra (1950)

·         Poklad Ptačího ostrova (1952)

·         Pan Prokouk, přítel zvířátek (1955)

·         Cesta do pravěku (1955)

·         Vynález zkázy (1958)

·         Laterna magika II. (1960)

·         Baron Prášil (1961)

·         Bláznova kronika (1964)

·         Ukradená vzducholoď (1967)

·         Na kometě (1970)

·         Dobrodružství námořníka Sindibáda (1971)

·         Druhá cesta námořníka Sindibáda (1972)

·         V zemi obrů. Třetí cesta námořníka Sindibáda (1973)

·         Magnetová hora. Čtvrtá cesta námořníka Sindibáda (1973)

·         Létající koberec. Pátá cesta námořníka Sindibáda (1973)

·         Zkrocený démon (1974)

·         Pohádky tisíce a jedné noci (1974)

·         Morský sultan (1974)

·         Čarodějův učeň (1977)

·         Pohádka o Honzíkovi a Mařence (1980)

·         Karel Zeman dětem (1980)